مێژووی کوردستانی ڕۆژهەڵات بە پێی ساڵنامەکانی ئاشووڕی-1

مێژووی کوردستانی ڕۆژهەڵات بە پێی ساڵنامەکانی ئاشووڕی

بەشێک لە پاژی سێهەمی کتێبی مێژووی ئێران (دەورەی ماد)

نووسینی: ا.م.دیاکۆنۆف

وەرگێڕان بۆ زمانی فارسی: بەهرام شاڵگونی

وەرگیران بۆ زمانی کوردی: عوبێد سورخابی

بەشی دووهەم

سه‌رچاوه‌کانی ئاشووڕی و ئوڕاڕتۆیی سه‌ده‌ی نۆیه‌م تا سه‌ره‌تاکانی سه‌ده‌ی هه‌شته‌می ب.ز، ڵه‌ وڵاتی زاموای ناوه‌ندی و دەرەکی (زاموای داخلی و خارجی) و پاڕسوا، ناوی زۆر شوێن و کێو و ڕووباران له‌ خۆ ده‌گرن. به‌ڵام هیچ ووشه‌یه‌ک ده‌نێویان­دا به‌دی ناکرێ که به‌ ئه‌ڕخه‌یانییه‌وه‌ بتوانین بڕیاری لە سەر بدەین کە‌ له ڕیشه‌ی زمانی فارسییه‌وه‌ وه‌رگیرابێ و له‌مه‌ڕ چه‌ند ووشه‌یه‌کیش که ڕیشه‌ی فارسییان هه‌یه‌، ڕه‌نگه‌ ته‌نیا هاوشێوه‌ییه‌ک ڕووی دابێ. له‌ کۆی ناوی ئه‌و که‌سایه‌تی و فه‌ڕمانڕه‌وایانه‌ی که لێره‌ ناویان هاتووه، ده‌توانین به‌ سانایی هیندێکیان به‌ ئێرانی بزانین، به‌ڵام ئاشکرایه‌ که هیچ­کامیان ئێرانی نین. به‌م پێیه‌ نێودێر کردنی به‌شێک له وڵاتی پێشووی زاموا به ده‌سته‌واژه‌ی ئێرانیی پاڕسوا (وڵاتی سه‌رسنوور- ئه‌گه‌ر ئه‌م بۆچوونه‌ ڕاست بێ) نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه‌ که ده‌ ناوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی نویه‌می ب.زدا پانتای به‌رفراوانیی زمانی ئێرانی کۆن، مه‌ڵبه‌ندی زنجیره‌ چیاکانی زاگڕۆسی­شی له‌خۆ گرتووه‌، هه­رچه‌ند که نه‌یتوانیوە ڕه‌خنه‌ بکاته دۆڵ و ده‌ڕه‌کان. ئاشکرایه‌ که‌ ئه‌م بارودۆخە ده‌بێ به‌هۆی دوورودرێژ بوونی ئه‌م زنجیره‌ کێوانه بووبێ که تا هەرێمی قارس له‌به‌رێک کێشراونه‌ته‌وه‌. سه‌ره‌ڕای هه‌مووی ئه‌مانه، هۆکارگه‌لێک لەگۆڕێ­دان تا باوه‌ڕ بکه‌ین ئەگەریی ڕه‌خنه‌ کردنی زمانی کۆنی ئێران بۆ سنووره‌کانی عیلام له‌ چه‌ند سه‌ده‌ پێشتره‌وه ده‌ستی پێ­کردبوو.‌

ادامه نوشته

مێژووی کوردستانی ڕۆژهەڵات بە پێی ساڵنامەکانی ئاشووڕی

مێژووی کوردستانی ڕۆژهەڵات بە پێی ساڵنامەکانی ئاشووڕی

بەشێک لە پاژی سێهەمی کتێبی مێژووی ئێران (دەورەی ماد)

نووسینی: ا.م.دیاکۆنۆف

وەرگێڕان بۆ زمانی فارسی: بەهرام شاڵگونی

وەرگیران بۆ زمانی کوردی: عوبێد سورخابی

بەشی یەکەم

سه­ره‌تایی­ترین زانیارییه‌کانی تۆمارکراو سەبارەت بە ناوچه‌کانی ڕۆژئاوای بانوی ئێران، ده­بێ ده‌ ڕاپۆرته‌کانی بزوتنه‌وه‌ی سه‌ربازیی ئاشووڕدا بدوزرێنه‌وه‌. ئاشووڕییه‌کان له‌ سه‌ره‌تاکانی سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌م تا سه‌ده‌ی دوازده‌یه‌می ب.ز ئه‌م داکیۆمێنتانه­یان هه‌بووه، به‌ڵام ئێستا لە باری کۆنینەناسییەوە، ناتوانین ئه‌م شوێنگه‌ و هۆزانه‌ (هه‌موویان نائێرانین) که ده‌م داکیۆمێنتانه­‌­دا ناوبراون به‌ دروستی بیان­ناسینه‌وه و بەداخەوە زانیارییه‌کی ئه‌وتۆ سه‌باره‌ت به‌ ئه‌مانه له ‌به‌رده‌ست­دا نییه‌‌. ئاشووڕییه‌کان ده‌ سه­ده‌ی ده‌یه‌می ب.زدا قۆناغێکی نوێیان له بزوتنه‌وه‌ی سه­ربازی دژ بە وڵاتانی ڕۆژئاوای ئێران ده‌ست­پێکرد.

یه‌که‌مین ناوچه‌ له‌ ناوچه‌کانی ڕۆژئاوای بانوی ئێران که ده‌م قۆناغه‌دا خرایه‌ ژێر په­لاماری سوپای زۆر پێشکه‌وتوی مێزوپۆتامیا، زاموا (یا هه‌مان "لۆلۆمێ - وڵاتی لولوبییه‌کان) بوو که له گۆلی ورمێ ڕا تا لای سه‌رووی ڕووباری دیاله‌ (ابی سیروان) به‌رین بوو. ئه‌ده‌دنیڕاڕی دووهه‌میش له کۆتاییه‌کانی سه‌ده‌ی ده‌یه‌می ب.ز هێرشی کرده سه‌ر ئه‌م ناوچه‌یه‌، بەڵام ئه‌م هێرشه‌ له‌ سه‌ر وڵاتی زاموا و وڵاتی مێهری کاریگه‌ر نه‌بوو. هیرشەکانی سوپای ئاشووڕی دژ بەم وڵاته‌ ده‌ سه‌رده‌می پاشاکانی دواییش­دا به­رده‌وام بوو، به‌ڵام ده‌ سه‌رده‌می پاشایه‌تی ئاشووڕناسیراپاڵ­دا ئه‌م هێرشانه زۆر بەزەبرتر بوون.

ادامه نوشته

قەڵای زێویەی سەقز( بەشی دووهەم )

قەلای زیویەی سەقز بەشی دووهەم(۲)

وەرگێڕ لە فارسییەوە: عوبید سورخابی

سینه­به­ندی زێویه:

شتێکی ­تری له­م چه­شنه، تۆقێکی که­وانه­ییه که به سینه­به­ندی زێویه ناوی دەرکردووە و بریتییه له تۆقێکی کەوانەیی که له­ لای گۆشه­کانییه­وه به دوو ئاڵقه­ی باریکی زێڕین و زنجیری نێوانیان ده مل ده­کرا. نه­خش و نیگاری سه­ر ئه­م تۆقه له­خۆگری دوو کۆڕی که­وانه­ییه و لێواره­کانیشی به نه­­خش­ و نیگاری به­ری داره کاژ ڕازاوه­ته­وه. ئه­م دوو کۆڕه به هێڵێکی قیلەوقانج لێک جودا بونه­ته­وه. له نێوه­ڕاستی هه­رکام لەم دوو کۆڕه­دا وێنه­ی داری پیرۆز که به داری ژیان ناسراوه به جوانکاری و وردبینیه­کی تایبه­تی نه­خشێندراوه. ئه­م دره­خته هیچ هاوشێـوه‌ییـه‌کی ده­گه­ڵ وێنەی دره­ختی پیرۆزی ئاشوڕییه­کان که له سه­ده­ی نۆیه­می ب.زدا باو بووە، نییه و به­پێچه­وانه، له وێنەی دره­ختی پیرۆزی ئۆڕاتۆییه­کان نزیکتره.

ادامه نوشته

قەڵای زێویەی سەقز( بەشی یەکەم )

قەلای زیویەی سه­قز( بەشی یەکەم )

وەرگێڕ لە فارسییەوە: عوبید سورخابی

     قه­ڵای که­ونارای زێویه به درێژایی800م و به­رینایی 500م و بەرزایی140م یه­کێک له گرینگترین شوێنه­واره مێژووییه­کانی ئێران و کوردستانە. ئه­م قه­ڵایه هه­ڵکه­وتوو له پارێزگای کوردستان و له 45ک باکووری رۆژهه­ڵاتی شاری سه­قز و له گوندێک هەر به­م ناوه، باس له مێژووی سه­ره­تاکانی هه­زاره­ی یه­که­می ب.ز ده­کات.

 
     ناوچـه­ی زێـویه لـه خه­زه­ڵــوه­ری 1325ک.ه به مـاوه­ی دوازده سـاڵ له لایه­ن ئه­یوب ڕه­بێنۆ و له ژێر چاوه­دێری مه­حمود راد، نوێنه­ری ئیداره­ی کۆنینه­ناسی ئێران و هه­روه­ها ڕه­شید ئیمامی، نوێنه­ری ئیداره­ی فه­رهه­نگی سه­قز، به مه­به­ستی بازرگانی هه­ڵکۆڵدراوه و هه­ر له­م سه­رده­مه­ش­دا گرینگترین و پربایه­خترین ئاسه­وار و که­ل­وپه­لی مێژوویی و خه­زێنه­ی زێڕینی زێویه له ژێر خاک هاتنه­ده­ر. ئه­م خه­زێنەیە بریتی ­بووە له: که­ل­وپه­لی سه­ر سفره، قاپ و که­وچک، لەنگەری، جام، پەیکەرەی بچووکی داڵاش و شێر و ئه­سپ و که­ڵه­باب و کۆتر، شمشیر و خه­نجه­ر، که­مه­ربه­ند و پشتێند، ملوانکه، گواره، لەوحێکی تەنک و ناسکی زێڕ، جوتێک ده­سته­وانه­ی جوان و ناسکی ژنانه­ی زێڕین و زۆر شتی تر که باس­کردنیان ته­نیا داخ و حه­سره­ته و چی­تر، چوونکه به­ داخه­وه ئه­یوب ڕه­بێنۆ ته­واوی ئه­­م ئاسه­واره­ی به مه­به­ستی فرۆشتن و بازرگانی کردن له ئێران برده­ ده­ر و به­رپرسانی ئه­و سه­رده­می فه­رهه­نگ و کۆنینه­ناسی ته­نیا به چه­ند شتێکی زێڕین و چه­ند عاجی وێنه­دار قەناعەتیان هێنا.

     ئه­و جۆره­ی که باس ده­کرێ، ئه­یوب ڕه­بێنۆ نزیک به 120 کیلۆ زێڕ و کۆمه­ڵێک عاجی وێنه­داری له قه­ڵای زێویه له ژێر خاک هێنایه ده­ر و فرۆشتی. به دوای ئه­م ڕووداوه­دا، قه­ڵای زێویه له سه­رانسه­ری جیهان­دا ده­نگی دایه­وه و بووبه مه­کۆی هۆگرانی مێژوو و کۆنینەناسان. کۆنینه­ناسان له ڕێی دوور و نیزیکه­وه ده­هاتن و له زانکۆیەکان و کۆنفرانسه­کان باسیان لێ ده­کرد.

ادامه نوشته

گردی قه‌ڵاتگه‌ی شنۆ

گردی قه­ڵاتگه

عوبێد سورخابی

     هاوکات ده­گه­ڵ لێکۆڵینه­وه­کانی شاندی کۆنینه­ناسی زانستگای "پێنسیلوانیا" له گردی"حه­سه­نلو" و گردی "دینخه"، کرێکاره‌کانی ناوچه‌ باسیان له به‌رده‌نووسێک ده‌کرد که له شوێنێک به‌ ناوی گردی "قه‌ڵاتگه" دا دۆزرابۆوه و له‌ لایه‌ن چه‌ند که‌سێکه‌وه‌ بۆ شوێنێکی نادیار ڕاگوێسترابوو، هه‌ر ئه‌مه‌ش به‌هانه‌یێک بوو تا "ئۆسکار ماسکاڕێڵا" و خاتوو "کاڕۆڵ هه‌ملین" ده ڕێکه‌وتی 30 ژوییه‌ی 1968ز دا سه‌ردانی گردی قه‌ڵاتگه‌ بکه‌ن و ئه‌م گرده به‌ شێوه‌یێکی سه‌رپێی له‌ باری مێژووییه‌وه‌ تاووتوێ بکرێ. ئه­م شوێنه که­وتۆته مه­ودای 15 کم رۆژهه­ڵاتی شاری "شنۆ" و 22 کم باکووری رۆژئاوای شاری "نه­غه­ده".

ادامه نوشته

جوگڕافیای زمانه‌کانی هیندوئێرانی

جوگڕافیای زمانه‌کانی هیندوئێرانی

زمانه‌کانی هیندوئێرانی

دارخشته‌ی زمانه‌کانی هیندوئێرانی

Medes, the First (Western) Iranian Kingdom

Medes, the First (Western) Iranian Kingdom

---

Note on Iranian kingdoms 

Medes is often called the first Iranian kingdom, one that set the institution of monarchy and created a united “country” out of scattered tribes.  The general consensus is that before the foundation of the Empire of Medes, Iranian tribes, before and after their migration to the plateau, existed in form of individual or small tribal confederations with no proper ruling hierarchy. 

However, the designation of the Median Kingdom as the first Iranian kingdom seems to be more influenced by their geographical position than their political precedence.  Due to their closeness to the more established and highly literate empires of Mesopotamia, Medes seem to have benefited from being mentioned in Assyrian and Babylonian historical accounts and chronicles.  This, more than suggesting that the Medians pioneered the institution of monarchy among the Iranian tribes, suggests their proper entry into written “history”.  Nevertheless, there is evidence to suggest that prior to the formation of this western-most Iranian kingdom, there had been at least one “pre-historic” kingdom in the eastern territories of Iranian tribes. 

ادامه نوشته

قه‌ڵای به‌ستام - عوبێد سورخابی

قه­ڵای به­ستام:

عوبید سورخابی

     ساڵی 1910ز "کۆنت کێنیس" به­رده­نووسێکی ئوڕاڕتۆیی له شاری "ماکۆ" دۆزییه­وه که به قه­ولی "ئیسماعیل دیباج" ئه­م به­رده­نووسه که به درێژایی 72 سم و پانایی 52 سم و کێشی 110 کـگ و ده 16 دێــڕ دا به خـه­تـی بـزمــاری ئـۆڕاڕتـۆیـی نـووســرابــوو، لــه سه­رده­رانه­ی قه­ڵای به­ستام چێ­کرابوو به­ڵام به داخه­وه له لایه­ن خانێکی به­هێزی ناوچه و له ڕووی نه­بوونی زانیــاریـه­کی ئــه­وتـۆ سه­بــاره­ت به پڕبـایـه­خ بوونی ئـه­م بـه­رده، وه­کو به­ردێکی ئاسایی له بناغه­ی پردێک دا که له­سه­ر چۆمی "ئاغچای" له نزیک گوندی "که­سیان" هه­ڵبــه­ستــرابوو، به­کارهــێنــرابـوو. پاش مه­رگی خان، کوڕی خان به گــرانبـایی بوونی ئه­م به­رده­ی زانی و له بناغه­ی پرده­که ده­ری­هێنا و ده­گه­ڵ خۆی بۆ شاری ماکۆی برد. له ئه­م کاته دابوو که "کۆنت کێنیس" وێنه­ی ئه­م به­رده­نووسه­ی بۆ ژنێڕاڵ "هۆتێم شیندلێر" نارد و ئه­ویش وێنه­که­ی بۆ پڕۆفیسور "سایس" له "له­نده­ن" نارد و ئه­ویش ساڵی 1912 ز وێنه­ی ئه­م به­رده­نووسه­ی ده گۆڤاری "کۆڕی شاهانه­ی ئاسیایی" دا بڵاو کرده­وه.

ادامه نوشته

کتێبی نوێ

گۆڕستاني سه‌ره‌تای نوێ به‌ردی له ئه‌شکه‌وتی شانه‌ده‌ر

The Proto-Neolithic Cemetery in Shanidar Cave. By Ralph S. Solecki, Rose L. Solecki and Anagnostis P. Agelarakis, Texas A&M University anthropology

نووسه‌ر: فه‌ره‌يدون بيگله‌ری 

وه رگیر: یوسف حه سه ن زاده

زياتر له نيو سه‌ده له ناسين و ده‌سپیکردنی هه‌لقه‌ندنی کؤنينه‌ناسانه(شوينه‌وارناسانه)ی ئه‌شکه‌وتی شانه‌ده‌ر له لايه‌ن رالف سولکی و خیزانی رالف (رؤز) تیپه‌ر ده‌بيت. ئه‌م ئه‌شکه‌وته که له باکووری رؤژئاوای کیوه‌کانی زاگرؤس، له کوردوستانی عیراق هه‌لکه‌وتوه، خاوه‌ن کؤمه‌لیک ئاسه‌واری کؤنينه‌ناسی زؤر پاراو له چاخی کؤن به‌ردی ناوه‌ندی هه‌تا دواييه‌کانی نوی به‌رديه.

ديتنه‌وه‌ی کومه‌لیک ئیسکلیتی مرؤفه‌کانی نيئاندرتال له توی موستری  ئه‌م ئه‌شکه‌وته، وه‌ک خالیکی گرينگ ره‌چاوده‌کری له لیکولينه‌وه‌کانی چاخی کؤن به‌ردی زاگرؤس و رؤژهه‌لاتی ناوه‌راست. ئه‌م دؤزرانه‌وه‌يه ره‌نگ دانه‌وه‌يه‌کی زؤری بوو: تا ئه‌و راده‌يه که نیوی شانه‌ده‌ر بؤ کؤنينه‌ناسه‌کان و ته‌نانه‌ت بؤ خه‌لکی ئاسايی وه‌بير هینه‌ره‌وه‌ی نيئاندرتاله‌کان بووه و هه‌يه.

ادامه نوشته

انتشار کتاب باستانشناسی آذربایجان

 

باستان شناسی آذربایجان (از دوره اورارتو تا شروع اشکانی)

ترجمه: محمد فیض خواه و صمد علیون، انتشارات اختر، تبریز 1388

کتاب باستان شناسی آذربایجان شامل مجموعه مقالات انتخابی از دوره های مختلف باستان شناسی (اورارتو-اشکانی) در آذربایجان است. مقالات به طور کلی به 3 بخش تقسیم می شود. 4 مقاله نخست در مورد باستان شناسی منطقه آذربایجان است. از مقالات 5 تا 10 از فرهنگ عصر آهن III به بحث گذاشته می شود. و موضوع مقالات 11 تا 15 مربوط به دوره هخامنشی و هلنی یا دوره آهن IV است.
در پیشگفتار کتاب مترجمین به تاریخچه ای از نظریه فرهنگ عصر آهن پرداخته اند. و در مورد نظریه عصر آهن IV از قول صاحب نظران مطالبی یاد آور شدند. همچنین نظر یانگ در مورد سفال های نخودی غربی، تقسیم بندی لوین در مورد عصر آهن III در آذربایجان، اشاره کوتاه به ظروف مثلثی در گاهنگاری آهن  III، به کار بردن آهن IV به جای دوره هخامنشی توسط برخی از باستان شناسان از دیگر مطالب در پیشگفتار کتاب است.      
پایان کتاب دارای 2 ضمیمه است. ضمیمه 1 شامل یک صفحه لغات انگلیسی به فارسی است. در ضمیمه 2 بیوگرافی مولفین و لیست کامل کتاب ها و مقالات منتشر شده آنان اختصاص داده شده است. بحث ظروف مثلثی و دالبری، پراکندگی و تاریخگذاری این ظروف وجه اشترک اکثر مطالب مجموعه مقالات است.   
قدیمی ترین مقاله کتاب، مقاله اسکار وایت ماسکارلا (1973) با عنوان کاوش های عقرب تپه، ایران و جدیدترین مقالات، با عنوان سفال منقوش هخامنشی در حسنلوی IIIA و تجدید نظر در ظروف مثلثی-دالبری از رابرت دایسون (1999) است. حجم کتاب 400 صفحه ای است.
فهرست مجموعه مقالات به شرح ذیل است:
1.     آذربایجان  (ولفرام کلایس)
2.     بررسی شمال غرب ایران، سال 1971   (استوارت سوئینی)
3.     استل ها و محوطه های دشت مشکین شهر در شمال شرقی آذربایجان، ایران   (اینگراهام و سامرز)
4.     بررسی مشکین شهر   (چارلز برنی)
5.     هنرو باستان شناسی ایران   (اسکار وایت ماسکارلا)
6.     کاوش های عقرب تپه، ایران   (اسکار وایت ماسکارلا)
7.     پایان حضور اورارتوها در حوضه دریاچه ارومیه   (اینا مدودسکایا)
8.     مادها و پارسها در ماورای قفقاز؟ افقهای باستان شناسی در ماورای قفقاز و آذربایجان (ایران)    (اشتفان کرول)
9.     معمای شناسایی محوطه های مادی در قرن هشتم و هفتم ق.م و شکل گیری سنت معماری ایرانی    (اینا مدودسکایا)
10.     ماد در عصر هخامنشی: عصر آهن جدید در مناطق مرکزی غرب ایران    (استوارت براون)
11.     سفال های ایران: دوره هخامنشی    (رمی بوشارلا و ارنی هرینک)
12.     سفال منقوش هخامنشی در حسنلوی IIIA    (رابرت دایسون)
13.     تجدید نظر در ظروف مثلثی-دالبری     (رابرت دایسون)
14.     سفال منقوش سبک اردبیل در آذربایجان (ایران)    (ارنی هرینک)
15.     ظروف دو لوله ای و پراکندگی آن در خاورنزدیک، از هخامنشیان تا ساسانیان    (ارنی هرینک)

بازسازی تاریخ شمال غرب ایران در دوره‌ی اورارتو (قرون نهم- هفتم ق.م.)

بازسازی تاریخ شمال غرب ایران در دوره‌ی اورارتو (قرون نهم- هفتم ق.م.)

نویسنده: میریو سالوینی
مترجم: پروژه‌ی ترجمه‌ی حسنلو

در مجال اندک حاضر به ارایه‌ی رئوس کلی برخی از وجوه برگ‌های آغازین دفتر تاریخ آذربایجان بسنده می‌شود. در مقاله‌ی حاضر ابتدا سه کتیبه به خط میخی اورارتویی که در موزه‌ی ارومیه در معرض دید عموم قرار دارند بررسی و سپس اهمیت تاریخی و ارتباط آنها تشریح می‌شود. این کتیبه‌ها به ترتیب قدمت عبارت‌اند از استل کله شین، سنگ‌نوشته‌ی محمودآباد و استل موانا. این کتیبه‌ها به همراه سایر کتیبه‌های به‌دست‌آمده از منطقه که در موزه‌ی ملی ایران نگه‌داری می‌شوند اسناد تاریخی آذربایجان را تشکیل می‌دهند.

ادامه نوشته

گذر از عصر مس‌سنگی جدید به عصر مفرغ قدیم در دره‌های سولدوز و اشنویه

گذر از عصر مس‌سنگی جدید به عصر مفرغ قدیم در دره‌های سولدوز و اشنویه

 

نویسنده: مایکل دانتی، ماری ویت، رابرت هنری دایسون
مترجم: پروژه‌ی ترجمه‌ی حسنلو

تپه‌ی حسنلو در استان آذربایجان غربی، در جنوب دریاچه‌ی ارومیه و در دره‌ی رود گدار واقع شده است. بخش غربی دره‌ی اخیر اشنویه و بخش شرقی آن سولدوز نامیده می‌شود. حسنلو در شمال شرقی دره‌ی سولدوز و در حوضه‌ای محصور در میان ارتفاعات پست قرار گرفته است. وجود دریاچه‌های آب شیرین کوچک، نواحی تالابی که حتی در ماه‌های خشک تابستان نیز پوشیده از علف تازه است و اقلیمی که به واسطه‌ی آن پهنه‌ی دشت در زمستان تقریباً عاری از برف می‌ماند شرایط مساعدی را برای گله‌دارای و نیز اقتصاد معیشتی مرکب از کشاورزی و دامداری فراهم می‌آورد....

ادامه نوشته

تصویر آجر کتیبه دار تپه ربط

تصویر آجر کتیبه دار تپه ربط سردشت

در کاوش های سال های اخیر جناب آقای رضا حیدری در محوطه باستانی تپه ربط چهار آجر کتیبه دار یافت شده است. بر روی این آجرها کتیبه هایی به خط میخی آشوری نقر است. گفته می شود روی این آجرها اسامی دو تن از ایزدان آشور و هچنین اسم یکی از شهرهایی که سارگون در جریان لشکرکشی هشتم در منطقه ارومیه تصرف کرده است به همراه نام حاکم آن شهر نوشته شده است. پروفسور اشتفان کرول در مکاتبه ای که اخیرا نویسنده با ایشان داشت در خصوص ارتباط این آجرها با لشکرکشی سارگون ابراز تردید کرد. البته در خصوص این ادعا مسلما باید تحقیقات بیشتری صورت گیرد و تایید یا رد آن با اطلاعات و اظهارنظرهای سطحی قابل قبول نخواهد بود. تصویر یکی از این آجرها به همراه حرف نویسی و ترجمه کتیبه آن در بالا ارایه شده است. 

انتشار مجموعه مقاله‌هاي تمدن‌هاي دشت سولدوز

انتشار کتاب تمدن‌هاي دشت سولدوز

به کوشش اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان آذربايجان غربي مجموعه مقاله‌هاي تمدن‌هاي دشت سولدوز (اشنويه و نقده) منتشر شد.
به گزارش ميراث آرياchtn) ) به نقل از روابط عمومي، امور فرهنگي و اجتماعي اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان آذربايجان غربي؛ در اين کتاب که ترجمه صمد عليون (خواجه ديزج) و علي صدرائي است، مقالاتي از رابرت هنري دايسون، اسکاروايت ماسکارلا، کايلريانگ، کارول هاملين، مائوريتس فان لون و اشتغان کرول، از سوي اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري آذربايجان غربي به چاپ رسيده است.
سولدوز، حسنلو، دينخواه،‌ حاجي‌فيروز، پيسديهلي، دالما، عقرب تپه، سه گردان و قلاتگاه فصول 9گانه اين کتاب 316 صفحه‌‌اي مصور هستند که به همراه دو پيوست (جنوب درياچه اروميه در عصر آهن قديم ) و (گاه‌نگاري و فرهنگ سه گردان) در 1000 نسخه منتشر شده است.
دشت سولدوز که در 85 کيلومتري جنوب شهرستان اروميه و کرانه‌هاي رودگدار شکل گرفته و در طول دره‌اي شرقي_غربي گسترده شده به عنوان يکي ازمهمترين‌گذرگاه‌هاي تاريخي در روزگار باستان ميراث‌دار تمدن‌هاي عظيمي است.
اين دشت از دو بخش سولدوز شرقي و سولدوز غربي تشکيل شده است.
اصلي‌ترين مرکز تمدني سولدوز غربي دينخواه تپه است و تومولوس چشمه گول(سه گردان)، محوطه و کتيبه‌ قلاتگاه از ديگر آثار تمدني اين بخش به شمار مي‌رو‌ند.
کانون کاوش‌هاي سولدوز شرقي، تپه عظيم حسنلو است و تپه‌هاي اقماري ديگري از جمله تپه پيش از تاريخ حاجي فيروز، پيسديهلي، عقرب تپه و دالما در اين منطقه قرار دارند.
کاوشگران حسنلو و تپه‌هاي اقماري آن در دشت سولدوز، به استناد بقاياي باستاني و بيشتر بر مبناي تحولات صورت گرفته در سبک‌هاي سفالي، 10 دوره فرهنگي را شناسايي کرده‌اند.
در اين حفاري‌ها، توالي دوره‌هاي سکونتي بلندي که از اوايل عصر نوسنگي يعني زمان شکل‌گيري نخستين روستاهاي کشاورزي در منطقه ( هزاره ششم پيش از ميلاد) تا قرون وسطي را در بر مي‌گيرد، به دست آمده است.

به‌رکوڵێک له‌باره‌ی مێژووی‌ کۆنی‌ ‌‌هه‌ولێر

به‌رکوڵێک له‌باره‌ی مێژووی‌ کۆنی‌ ‌‌هه‌ولێر

ئاسۆس محه‌مه‌د مه‌لا قادر

هه‌ڵکه‌وته‌ی‌ جوگرافیایی‌

هه‌ولێر ده‌که‌وێته‌ نێوان‌ هێڵه‌کانی‌ درێژی‌‌ "00.00.'01°44 ڕۆژهه‌ڵات‌ و هێڵه‌کانی‌ پانی‌ "00.00 '10°36 باکوره‌وه‌. شاری‌ هه‌وڵێر‌ ده‌که‌وێته‌ قه‌راخی‌ زنجیره‌ چیاکانی‌ زاگرۆسه‌وه‌ و‌ شوێنه‌که‌ی‌ له‌‌سه‌ر‌ ناوچه‌یه‌کی‌ ده‌شتاییدا هه‌ڵکه‌وتووه‌، که‌ ده‌که‌وێته‌ نێوان‌ زێێ‌ گه‌وره‌ و زێێ‌ بچووکه‌وه

مێژووی‌ هه‌وڵێر
به‌ هۆی‌ ئه‌نجام‌ نه‌دانی‌ کنه‌و پشکنینی‌ شوێنه‌واریه‌وه‌ ئه‌سته‌مه‌ بتواندرێت‌ له‌م کاته‌دا مێژووی‌ دروستکردنی‌ هه‌ولێر‌ به‌شێوه‌یه‌کی‌ زانستیانه‌ بخرێته‌ به‌ر چاو.

ادامه نوشته

چاپ و نشر کتاب تمدن دینخواه تپه

انتشار کتاب تمدن دینخواه تپه

 نتایج پژوهش‌های باستان‌شناسی تمدن دینخواه‌تپه (اشنویه) با همکاری اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان غربی به زیور طبع آراسته شد.
به گزارش میراث  به نقل از روابط عمومی، امور فرهنگی و اجتماعی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی، این کتاب که در برگیرنده مقالاتی از گابریل پیتسورنو، سراورل اشتاین، اسکاروایت ماسکارلا، کارولین هاملین، آلان گیلبرت، پل استینفلد، کارن روبینسون، پاتریک مک گاورن، استوارت فلمینگ و چارلز سووان است توسط صمد علیون (خواجه دیزج) و علی صدرائی ترجمه شده است.
این کتاب که بیانگر غنای باستان‌شناختی محوطه و اهمیت آن در باستان‌شناسی ایران است، در شمارگان هزار نسخه و قطع وزیری توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان غربی به چاپ رسید.
در محوطه‌های باستانی اشنویه، حفاری‌های دینخواه‌تپه (فصل 1966)، عصر آهن در دینخواه ‌تپه، سفال‌های دینخواه‌ در اوایل هزاره دوم پیش از میلاد، دینخواه تپه و (ظروف ارومیه)، بقایای جانوری دینخواه‌تپه، قبری از اواسط هزاره دوم پیش از میلاد در دینخواه‌تپه و مهره‌های مکشوفه از قبر 27 ترانشه B10a دینخواه تپه و مراحل آغازین ساخت شیشه در خاور نزدیک، فصول هشت‌گانه این کتاب 310 صفحه‌ای را تشکیل می‌دهند.
تپه دینخواه که در جنوب غربی حوزه آبریز دریاچه ارومیه و 24 کیلومتری غرب حسنلو قرار دارد، با لایه‌‌های تمدنی از اعصار مفرغ و آهن، یکی از تمدن‌های بزرگ منطقه را در خود جای داده است.
بقایای این تمدن برای نخستین بار در 1936 میلادی از سوی سراورل اشتاین بریتانیایی و سپس در سال‌های 1966 و 1968 میلادی در راستای پژوهش‌های منطقه‌ای پروژه حسنلو به سرپرستی رابرت هنری دایسون مورد کاوش قرار گرفته و نتایج بسیار ارزشمندی از آن بدست آمد.
در این دو فصل حفاری مدارکی از چهار دوره تمدنی در دینخواه‌تپه ثبت شد که از بالا به پایین به ترتیب شامل دوره اول ( دوره اسلامی)، دوره دوم (عصر آهن دوم یا چهارم حسنلو، 1000_800 پیش از میلاد)، دوره سوم ( عصر آهن اول یا دوره پنجم حسنلو، 1300_1000) و دوره چهارم (عصر مفرغ جدید یا دوره ششم حسنلو)، 1800_1300 پیش از میلاد) هستند.
این کشفیات نقش چشمگیری در تبیین برخی مباحث مطرح باستان‌شناسی هزاره‌های اول و دوم پیش از میلاد در خاور نزدیک داشته که برهه گذر از عصر مفرغ به عصر آهن در غرب ایران، تبیین افق ظروف خابور شرقی و نیز محدوده و ماهیت شبکه‌های تجاری و مبادلاتی منطقه از بارزترین مصادیق آن به شمار می‌روند.
دینخواه‌تپه در دره اشنویه، در کرانه خاوری رود گادر در 6 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان اشنویه و 85 کیلومتری جنوب شهرستان ارومیه قرار دارد.

گردی دێلمه - نه‌غه‌ده

گردی دێلمه

عوبه‌ید سورخابی

   گردی دێلمه که­وتۆته باشووری رۆژئاوای ده­ریاچه­ی ورمێ و 5 کم باشووری رۆژئاوای گردی حه­سه­نلو و چه­ندسه­د میتری گوندێ دێلمه. ئه­م گرده به به­رزایی ڕێژه­یی 1350م له ڕووی ده­ریا و به­رزایی ڕێژه­یی 4 م له ڕووی زه­ویه­کانی ده­وروبه­ر، گردێکی بچووکه و چۆمی به­ناوبانگی "گاده­ر" له 4 کم باشووری ئه­م گرده هاژه­ی دێ. له­سه­ر بـوونی ڕووی ئـاوه­کـانی ژێـر زه­وی ناوچـه­ی سنـدوس بـارودۆخـێـکی نـاله­باری له کاتـی هه­ڵکۆڵـینی ئه­م گـرده سازدابوو. ڕاپـۆڕتی لێـکۆڵینه­وه­کـانی گردی دێـلمه تا ئێستا بڵاو نه­کراوه­ته­وه. به­ڵام خاتو "کاڕۆڵ هه­ملین" به­پێی نوسراوه­کانی ڕۆژانه­ی لێکۆڵه­رانی گردی داڵما و تاووتوێ کردنی سواڵکه­کان و که­لوپه­لی دیتراوه له­م گرده، ووتارێکی ئاراسته­ی زانکۆی "پێنسیلوانیا" کردووه که لێره دا کورته­ی ئه­م ووتاره ده­خه­ینه به­رباس.

ادامه نوشته

به‌رده‌نووسی کێله‌شین - شنۆ

به‌رده‌نووسی کێله‌شین

عوبه‌ید سورخابی

به­رده نوسراوه­ی کێله­شین له سنوری ئێران و عێراق و له­سه­ر ڕێگای شنۆ بۆ ڕه­واندز له بڵیندایی 2860 م هه­ڵکه­وتووه. بڵیندایی ئه­م که­تیبه 112 سم و قورساییه­که­ی به پایه­ی کێله­که­وه ۸/۱ تۆنه و به شێوه­ی ئه­ستونی له سه­ر ته­خته­ به­ردێک به درێژایی و پانایی ۵/۱ م چێ­کراوه. ده­قێکی مێژوویی به دو زمانی ئاشووڕی و ئوڕاڕتۆیی له­ پشت و ڕووی ئه­م که­تیبه هه­ڵکه­نڕاوه که باس له مێژووی ساڵه­کانی 800 ب.ز ناوچه­ی شنۆ و لاجان و شاری موساسیر ده­کات.

ادامه نوشته

فستیڤاڵی شێعری پیرانشار

فستیڤاڵی شێعری کوردی له پیرانشار ‌‌به‌ڕێوه‌ده‌چێ

ده‌رفه‌تی ناردنی به‌رهه‌م : ۱۵ی سه‌رماوه‌زی ۱۳۸۹

کاتی به‌ڕێوه‌چوونی فستیڤاڵ : ڕه‌شه‌مه‌ی ۱۳۸۹

ئیمه‌یل بۆ ناردنی به‌ره‌ه‌م : [e-mail]

بۆ زانیاری زیاتر بڕوانه‌ : www.chra.blogfa.com

ادامه نوشته

تپه های تاریخی کوردستان - هگمتانه

هگمتانه ( همدان )

محوطه باستاني هگمتانه با مساحت قريب به 40 هكتار در داخل بافت كهن شهر همدان قرار دارد. با توجه به اينكه اين محوطه داخل شهر قرار دارد از سال 1349 تا 1354 تعداد هزار واحد خانه كه در اين منطقه واقع بودند خريداري شد و حدود پانزده هكتار از آن آزاد گرديد و حفاري در آن شروع شد. طي اين حفاري ديوار ده متري حصار شهر مشخص گرديد و داخل شهر خانه هاي متعددي با معماري زيبا از دل خاك بيرون آورده شدند. اشياي باستاني مكشوفه در موزه هگمتانه در معرض ديد عموم قرار گرفته اند
اين شهر پايتخت مادها بودو پس از آنها پايتخت تابستاني هخامنشيان شد .آثار دوره ماد و هخامنشي را نمي توان در اين منطقه از هم تفكيك كرد زيرا اين دو فرهنگ از هم جدا نيستند و كاملا مشابهند

ادامه نوشته

تپه های تاریخی کوردستان - پیزدلی

گردی پیزدلی ( نه غه ده )

اين تپه باستاني در 6كيلومتري شمال شرق تپه حسنلو قرار دارد.ساكنا ن تپه خانه هاي خشتي ميساختند. سفالهاي اين منطقه كه بسيار شاخص هستند دست سازو خشن هستند. سفالهاي منقوش 6 نوع طرح دارند كه به سفال پيزدلي معروف هستند.سردوك ،درفش و اشياي سنگي نيز در اين محل كشف شده است. از لحاظ گاهنگاري دوره زندگي در اين تپه در مرحله بعد از دالما تپه قرار ميگيرد و به 3800پ م تا 3500پ م بر ميگردد.

گردی حه سه نلیان:

عوبه­ید سورخابی

    گردی "حه­سه­نلیان" هه­ڵکه­وتو له ده­شتی "سندوس" و 7کم شاری "نه­غه­ده" ، یه­کێکه له ئه­و گرده به­نرخه مێژوویــیانه­ی که کۆنتـرین توێـژه­کانی باس له ڕه­وتی پێکــهاته­ی شـارستــانێـتـی هــه­زاره­ی 6ب.ز ده­کــه­ن . ده­و­روبه­ری گردی حه­سه­نلیان به گه­لێک ته­پۆڵکه­ی مێژوویی دیکه که هه­رکامیان هاوکاتی به­شێک له توێژه­کانی حه­سه­نلیان ده­بن و کاتی خۆی پێوه­ندێکی توند و نه­پچڕاویان پێکه­وه هه­بووه ، گه­مارۆدراوه ، وه­کو گرده­کانی : پیزدلی ، دێلمه ، حاجی فیروز ، کۆیکان ، قه­ڵات ، میرئاوا ، قه­ڵاتگه ، دینخه و. . .

     سه­ره­تا شاندێکی بازرگانی ئێرانی له ساڵی 1313 هه­تاوی به مه­به­ستی دۆزینه­وه­ی که­ل­وپه­لی کۆن و عه­نتیکه هه­ڵکۆڵینه­کانی گردی حه­سه­نلیانی ده­ست­پێ­کرد و دوایی له ساڵی 1315 "سێڕ ئۆڕێڵ­ ئیشتاین" چه­ند چاڵی ئه­زمونی له ئه­م گرده لێدا . ساڵی 1326 "فه­رهادی" ناوێک له لایه­ن ئیداره­ی کۆنینه­ناسی ئێران و به مه­به­ستی بازرگانی کۆڵینه­وه­یه­کی له حه­سه­نلیان ده­ست­پێ­کرد .  ساڵی 1338 ئه­ندازیار "عه­لی حاکمی" و به­ڕێز "مه­حمودڕاد" له لایه­ن ئیداره­ی گشتی کۆنینه­ناسی ئێران بۆ لێکۆڵینه­وه­یه­کی زانستی و کۆنینه­ناسی له گردی حه­سه­نلیان ڕاسپێردران و به­شێک له ئه­و که­ل­وپه­له­ی که ئێستا له "موزه­خانه­ی ئێرانی­باستان" به نێوی حه­سه­نلیان ناسێندراوه له ئه­م لێکۆڵینه­وه­یه دا دیتراونه­ته­وه . ساڵی1334شاندێکی ئێرانی_ئامریکایی له­ژێر چاوه­دێری دوکتور­"دایسۆن" له­ئه­م گرده ده­ستیان به لێکۆڵینه­وه­ی زانستی و کۆنینه­ناسی کرد .

ادامه نوشته

تپه های تاریخی کوردستان - کرفتو

کرفتو ( سقز - دیواندره )

       

               

اين اثر باستاني طبيعي در 67 كيلومتري شمال غرب شهر ديواندره و شرق سقز قرار دارد. اين غار آهكي در دوران سوم زمين شناسي شكل گرفته است.در طول ساليان اقوام مختلفي در آن سكونت كرده اند و آنها شكل غار را تغيير داده اند و ميتوان اين غار را در ميان غارهاي دست كن نيز به حساب آورد.در قسمت جلويي غار چهار طبقه معماري صخره اي و دست كن ايجاد شده است هر طبقه اتاقهاي متعدد راهرو، پنجره و نورگير دالان و پله هاي خود را دارد و اين نشان از شناخت علم معماري توسط ساكنان باستاني اين غار دارد.در برخي نقاط غار نقوش جانوران و گياهان بر ديوارها نقاشي شده است.در طبقه سوم كتيبه اي يوناني قرار دارد كه آسيب فراوان ديده است.در آن نوشته شده است اين خانه هراكلس است،هر كس در آن وارد شود در امان است.احتمالا اين غار مدتي مورد سكونت سلوكيان بوده است كه پس از فتوحات مهرداد دوم اشكاني رو به غرب در حال حركت بودند.ستون فقرات اصلي غار قريب به 750متر است در آن دالانها و اتاقهاي متعددي وجود دارد و نقشه آن تاكنون تهيه نشده است. برخي دالانها سقفهاي بلند دارد و برخي ديگر را بايد سينه خيز رد كرد و افسانه هاي زيادي در مورد اين غار نقل شده است. آثار به دست آمده در اين غار از دوره پيش از تاريخ تا دوران اسلامي شناسايي شده است

تپه های تاریخی کوردستان - تپه عبدالحسین

عبدالحسین ( نهاوند )

اين تپه باستاني در نزديكي نهاوند قرار دارد.ساكنان اوليه اين تپه فاقد معماري خاصي بودند و به صورت گذرا در اين محل زندگي ميكردند. آنها در زمين حفره هايي ايجاد ميكردند وديوارهاي داخلي آنرا گل اندود ميكردند.در اين چاله ها بذر پسته،گندم و تعدادي قلوه سنگ كشف شد.دوره بعدي زندگي خانه هايي مربع شكل ساخته است كه داخل آنها تنور نيز وجود داشته است و ديوارها از خشت ساخته شده است. ابزارهاي زيادي در اين تپه كشف شد كه اكثرا از سنگ ساخته شده بودند.پيكان،رنده،خراشنده،تيغه داس، تيغهاي هلالي،تراشه ها و ابزارهاي متفاوت ديگر،دسته هاون،سنگهاي ساب،هاون سنگي،ظروف سنگي و غيره از اشيايي هستند كه در اين تپه كشف شده اند. همچنين اشياي گلي متعدد و پيكركهاي به شكل حيوان و انسان كه از گل ساخته شده بودند نيز در اين محل ديده شده اند. اشياي استخواني از استخوان بز،گوسفند،گوزن،گرگ،گراز و پلنگ شاخته شده بودند. قبر ها نيز در زير خانه ها قرار داشت.در قبور اشياي منزل و تزييني قرار ميدادند. زندگي در اين تپه در بين سالهاي 9000پ م تا 7800پ م بوده است

تپه های تاریخی کوردستان - تپه سراب

سراب ( کرمانشاه )

   

 اين تپه باستاني در 7كيلومتري شمال شرق كرمانشاه واقع است. اين تپه در سال 1338 حفاري شده است.سفالهاي موجود در منطقه از نوع قرمز ساده،با نقوش بچه قورباغه اي و سفال نخودي داغدار هستند.مهره ظروف،دستبند،وسايل آشپزخانه سنگي در حفاريهاي مختلف به دست آمده است. در ميان اين اشياي سنگي پيكركهاي گلي بسياري از انسان و حيوان كشف شده است كه يكي از آنها به نام ونوس سراب از شهرت جهاني بر خوردار است..مجموعا 797 پيكرك حيواني به دست آمده است. آنها را ميتوان به سه دسته تقسيم كرد :سگهاي با دم خميده،خوكهاوگرازها و حيوانات شاخدار. همچنين تعداد650پيكرك انسان در اين محل كشف شد كه 18 عدد مرد و بقيه زن بودند. به گفته بريدوود كه در اين منطقه مطالعات زيادي كرده است تاريخ نگاري اين تپه بين 11000پ م تا 9000پ م ميباشد .سه نمونه آزمايش كربن14 سالهاي حدود شش هزار پ م را نشان ميدهد .

تپه های تاریخی کوردستان - پناهگاه سنگي ورواسي

پناهگاه سنگي ورواسي ( کرمانشاه )

در11كيلومتري كرمانشاه در دره تنگ كنشت قرار دارد.آثار دوران مياني پارينه سنگي جديد، ودوران فراپارينه سنگي، در اين غار بدست آمده است. در اين غار انواع تراشنده ها كشف گرديد و با تعويض هر دوره تاريخي در لايه هاي حفاري شكل تيغها نيز تغيير ميكرد. از آنها ميتوان اين نتيجه را گرفت كه توليد ريز تيغه در دوره فرا پارينه سنگي يك تحول تدريجي بوده است. اين پناهگاه مسلط به تنگ كنشت است و ميتوان از آنجا حيواناتي را كه از تنگ ميگذرند را كنترل رد اين پناهگاه هيچ اثر فرهنگي شامل اجاق و مانند آن ندارد و براي كمين كشيدن شكار در دوره هاي مختلف تاريخي استفاده ميشده است

تپه های تاریخی کوردستان - نقش برجسته آنوبانی نی

نقش برجسته آنوبانی نی ( سرپل زهاب)

         

در اين سنگ نگاره نقش آنو با ني ني پادشاه مقتدر لولوبي حك شده است و در شهر سر پل ذهاب قرار دارد.او لباسي كوتاه ،مطبق با كفشهاي صندل دارد و از نيمرخ حجاري شده است.در دست راست سلاح و در دست چپ كماني دارد و در زير پايش دشمني شكست خورده خوابيده است. الهه اي ديهيم شاهي را به پادشاه ميدهد و با طنابي هشت اسير را نگه داشته است كه همگي لخت هستند. در بالاي سر الهه دايره اي است كه درون آن ستاره اي چهار پر قرار دارد. در زير اين تصوير، كتيبه اي به زبان اكدي نوشته شده است كه ميگويد:آنوباني ني پادشاه لولوبوم تصوير خود و تصوير نيني را بر كوه بادير نقش نمود.آنكس كه اين لوح را محو نمايد به نفرين و لعنت آنو،آنونوم،بل،بليت،رامان،ايشتار،سين و شمش گرفتار باد و نسل او بر باد رواد. اين نقش برجسته در دو هزار و دويست پ م حجاري شده است. اين سنگ نگاره بر روي صخره اي به نام كل-گارا كنده شده است . بر روي اين صخره سه نقش برجسته ديگر از زمان لولوبيان قرار دارد و از نظر موضوع مشابه هم هستند

تپه های تاریخی کوردستان - زیویه

زیویه (سقز)

        

قلعه تاريخي زيويه بر روي كوهي نسبتا مرتفع در 55 كيلومتري جنوب شرقي شهر سقز قراردارد.اين دژدر زمان مادهاو ماناييهادرحدود 700پ م ساخته شده است و از نظر معماري و آثار هنري يكي از مكانهاي منحصر به فرد اين دوره تاريخي است.اين قلعه شامل سالنها ، حياط،اتاقهاي متعدد، تالار ستوندار، انبار قلعه، ورودي اصلي و پلكان سنگي است.مهمترين اشياي به دست آمده از اين منطقه سر عقاب طلايي وگردن بندهاي طلايي است.قلعه داراي حفاظي با ديواره هاي سنگي طبيعي است و با خشتهاي گلي به ابعاد14*46*46 سانتيمتر ساخته شده است. درون حياط قلعه چاه آبي قرار داشته كه آب باران به آنجا هدايت و از آنجا خارج ميشده است. ساخت اين قلعه به سالهاي حدود 650 پ م بر مي گردد و آتش قلعه را از بين برده است. گنجينه زيويه در سال 1325 توسط پسر بچه چوپاني به طور اتفاقي كشف شد و خيلي زود در بين مردم روستا تقسيم شد و مقداري از آن ناپديد شد. آندره گدار رييس اداره باستان شناسي آن زمان مقاديري از آنرا براي موزه ايران باستان خريداري كرد و برخي از قطعات آن نيز سر از موزه هاي غرب در آوردند. سارگن در كتيبه مربوط به 717 پ م از فتح ايزيرتو زيبيه و آرماييد و به آتش كشيدن اين شهرها ياد ميكند. سفالهايي كه از اين منطقه كشف شده اند اكثرا با چرخ ساخته شده اند و بسيار دقيق هستند و بر روي بدنه آنها طرحهايي كنده شده است. سفال زيويه در مقايسه با ديگرسفالهاي هزاره اول پيش از ميلاد از ظرافت و زيبايي خاصي برخوردار است . در قبرهاي زيويه تعداد زيادي ريتون نيز كشف شده است. ريتونهايي به شكل گوزن مرغابي يا آبخوريهاي ساده كه از سفال قرمز رنگ ساخته شده اند. يك نمونه ظرف آبخوري نيز به شكل كفش در حفاريهاي زيويه به دست آمده كه مشابه آنرا در آثار اورارتويي زياد ميتوان ديد و در ايران نيز در اهر نور كلاردشت خوروين عمارلو حسنلو و كلورز ديده شده است .همچنين در ميان آثار زيويه اشياي تزييني طلايي به وفور ديده ميشود كه هر كدام از آنها ارزش بالاي هنري دارند. مجسمه پلاك دستبند بازوبند و اشياي تزييني زنانه و ظروف مختلف از آن جمله اند

تپه های تاریخی کوردستان - سنگ نوشته مردوك آپال ايدين

سنگ نوشته مردوك آپال ايدين ( سر پل ذهاب )

اين اثر در شمال سر پل ذهاب قرار داشته است و به خط ميخي بابلي استوبه دوره كاسي ها تعلق دارد . اكنون اين اثر به تهران منتقل شده است. اين سنگ نسبتا كوچك سه قسمت دارد. در قسمت اول آن 17 نقش قرار دارد كه هر كدام متعلق به يك خدا است و به صورت تخيلي مجسم شده اند. در قسمت بعدي نوشته اي است كه حدود زمينهاي زراعي را نشان ميدهد و در 64 سطر به خط بابلي است. بخش سوم هم خالي از هر نوشته اي است نشانه خدايان عبارت است از

ستاره چهار پر داخل دايره نشانه خداي خورشيد
هلال ماه نشانه خداي ماه به نام سين
ستاره هشت پر درون داير نشانه خداي ايشتار
ساغري مانندكفش دهان باريك نشانه خداي آتش به نام نسكو
سر قوچ بر سكويي كه داخل تاق ذوزنقه اي است نشانه خداي آبها
پرنده اي شبيه كلاغ نشسته بر چوبدست نشان خداي عالم پايين يا ببسوگال
حيوان نشسته مانند سگ نشانه خداي عالم بالا گوله
نقش نيزه اي ايستاده نشانه خداي بابل به نام مردوك
دو شاخ بر پشت گوسفند نشانه خداي آذرخش يا اداد
دو سكوي مربعي
سر بز كوهي بر سكو
نيم تنه دو شير كه پشت به هم نشسته اند
غزالي كه نيم تنه ماهي داردنشانه خداي آبهاي زير زميني اپ سو
حيوان نشسته با دو شاخ بلند نشان خداي دانش يا نبو
حيواني با سر شير و تن مرغ نشان خداي عالم پايين يا نرگال
ماري كه سرش را بلند كرده نشانه خداي عالم پايين يا سييرو

اي اثر درسال 1345 خ در شمال سرپل ذهاب يافـت شد